U większości osób chorych na cukrzycę już w pierwszych kilku latach od momentu diagnozy rozwija się schorzenie potocznie określane chorobą cukrzycową oka – retinopatia cukrzycowa. Patologia ta dotyczy zmian naczyniowych w siatkówce oka, spowodowanych długotrwale podwyższonym poziomem glukozy we krwi. Choroba początkowo nie daje żadnych objawów, z czasem, w zaawansowanej fazie pogarsza ostrość widzenia i może prowadzić do utraty wzroku. Dowiedz się więcej na ten temat!
Zaburzenia widzenia jako powikłanie cukrzycy
Cukrzyca jest określana mianem choroby cywilizacyjnej. Nic w tym dziwnego, bowiem według raportu Światowej Organizacji Zdrowia na Ziemi żyje ponad 420 milionów osób z tą chorobą. To przewlekłe schorzenie, które ma bardzo poważne konsekwencje dla całego organizmu – wpływa również na narząd wzroku. Powikłania mogą być bardzo poważne, z utratą widzenia włącznie.
W przypadku osób chorujących na cukrzycę dochodzi do nieprawidłowego (podwyższonego) poziomu cukru we krwi. Stan ten nazywany jest hiperglikemią i ma liczne konsekwencje ogólnoustrojowe. Nieleczona cukrzyca i przewlekła hiperglikemia mogą mieć bardzo poważne skutki. U większości osób cierpiących na cukrzycę diagnozowane są schorzenia narządu wzroku, takie jak retinopatia cukrzycowa. Nie jest ona jedyną chorobą, która może występować na skutek wysokiego poziomu glukozy we krwi. Oprócz tego schorzenia istnieje także ryzyko rozwoju jaskry i zaćmy.
Cukrzyca jest bardzo poważną chorobą. Niestety nadal jej pierwsze objawy są bagatelizowane. Szybkie wyrównanie zaburzeń metabolicznych w znacznym stopniu zmniejsza ryzyko progresji zmian ocznych – jest więc większa szansa na zachowanie widzenia. Cukrzyca jest również schorzeniem, które w znaczący sposób zwiększa ryzyko chorób kardiologicznych.
Czym jest retinopatia cukrzycowa?
Oko, pomimo swoich małych rozmiarów, jest bardzo skomplikowanym narządem. Jedną z jego części jest siatkówka, dzięki której widzimy. Na skutek hiperglikemii występują zmiany w mikrokrążeniu naczyniowym właśnie w obrębie siatkówki – dochodzi do retinopatii. Warto wspomnieć, że schorzenie może występować w dwóch postaciach – retinopatii proliferacyjnej oraz nieproliferacyjnej. Wyróżniana jest też postać przedproliferacyjna.
Retinopatia, potocznie cukrzycowa choroba oczu, to poważne powikłanie cukrzycy. Hiperglikemia powoduje zaburzenia krążenia w całym organizmie, w tym w obrębie gałki ocznej. Na skutek podwyższonego poziomu cukru we krwi dochodzi do zmian w obrębie naczyń krwionośnych, które są odpowiedzialne za dostarczenie krwi bogatej w tlen oraz substancje odżywcze. Zmiany, o których mowa, obejmują między innymi zmniejszenie elastyczności samych naczyń krwionośnych oraz wzrost ich przepuszczalności, a w konsekwencji prowadzą do występowania przesięków płynowych lub niedotlenienia siatkówki.
W przebiegu retinopatii dochodzi do poszerzenia bardzo drobnych naczyń krwionośnych i niedokrwienia w siatkówce oka. Osłabione naczynia wykazują większą tendencję do pękania, co może prowadzić do wylewów krwi do ciała szklistego oraz zmian na dnie oka. Natomiast w zaawansowanych stadiach choroby (w przypadku retinopatii proliferacyjnej) dochodzi do tworzenia nowych naczyń krwionośnych w obrębie siatkówki – proces ten jest nazywany neowaskularyzacją, a także do rozrostu tkanki włóknistej w obrębie siatkówki. Naczynia te nie mają jednak prawidłowej budowy i są bardziej podatne na pęknięcia. W efekcie dochodzi do krwotoków i wylewów, które mogą spowodować nawet utratę widzenia.
Ponadto w następstwie nadmiernej przepuszczalności naczyń i wysięku do siatkówki w retinopatii cukrzycowej może dochodzić do jej pogrubienia, czyli cukrzycowego obrzęku plamki żółtej – centralnej części siatkówki, na której skupiają się promienie świetlne. Siatkówka może się odwarstwić, czyli oddzielić od tęczówki. Niestety odwarstwienie siatkówki oznacza utratę wzroku.
Jakie jeszcze są przyczyny retinopatii? Znaczenie schorzeń współistniejących
W patogenezie występowania retinopatii cukrzycowej największe znaczenie ma czas trwania cukrzycy – im dłuższy czas, tym większe ryzyko występowania zmian ocznych. W przypadku cukrzycy narząd wzroku ulega stopniowemu uszkodzeniu. Statystyki wskazują, że nawet u ponad 90 procent (!) pacjentów, u których wywiad chorobowy trwa 30 lat, występują objawy retinopatii cukrzycowej. Zapewne rodzi się pytanie – w jaki sposób dochodzi do pogorszenia wzroku w cukrzycy?
Hiperglikemia często nie występuje jako jedyna jednostka chorobowa i jest jedną z kilku, z którymi zmaga się pacjent. Nieprawidłowy poziom cukru we krwi często współwystępuje z nadciśnieniem tętniczym, podwyższonym stężeniem lipidów we krwi (zbyt wysoki poziom cholesterolu), chorobami nerek, czy otyłością. Wszystkie te czynniki zwiększają ryzyko wystąpienia właśnie retinopatii cukrzycowej.
Jakie są pierwsze objawy retinopatii cukrzycowej i jak wygląda dalszy postęp choroby?
U Pacjentów z cukrzycą typu 1 objawy zwykle rozwijają się między 5. a 10. rokiem od rozpoznania choroby, rzadziej wcześniej, natomiast u prawie wszystkich w ciągu 10 lat lub później. Z kolei u chorych na cukrzycę typu 2 w ciągu 10 lat choruje ok. 60%, a u części schorzenie rozpoznawane jest już w momencie diagnozy cukrzycy.
Początkowo rozwój retinopatii przebiega bezobjawowo. Do pogorszenia ostrości wzroku może dochodzić stopniowo, co bywa niezauważone. W późniejszym etapie mogą pojawić się następujące symptomy:
- postępujące pogorszenie widzenia;
- utrudnione widzenie po zmroku;
- zamazywanie się obrazu, plamy przed oczami;
- przy ciężkiej retinopatii utrata wzroku w następstwie krwawienia lub odwarstwienia siatkówki.
Na czym polega diagnostyka? Jak rozpoznać pogorszenie widzenia?
Bardzo ważne jest wczesne wykrycie retinopatii, dlatego osoby chore na cukrzycę typu 1 i 2 powinny poddawać się regularnym badaniom okulistycznym, nawet pomimo braku objawów. Do podstawowych badań diagnostycznych zalicza się głównie:
- badanie okulistyczne po rozszerzeniu źrenic;
- angiografię fluoresceinową;
- tomografię.
Jak dbać o oczy chorując na cukrzycę? Dieta i przestrzeganie zaleceń lekarzy
Jak wcześniej wspomniano, ryzyko uszkodzenia wzroku w przebiegu cukrzycy wzrasta wraz z czasem trwania choroby. U wielu pacjentów cukrzyca jest wykrywana przypadkowo – jest więc niemożliwym do określenia, jak długo trwa choroba. Warto zatem pamiętać, że w przypadku stwierdzenia zbyt wysokiego poziomu cukru we krwi (hiperglikemii) oprócz wizyty u diabetologa warto umówić się także do lekarza okulisty. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, należy przeprowadzić badanie okulistyczne od razu po rozpoznaniu cukrzycy typu 2 (częstsza postać) oraz do 5 lat od czasu wykrycia choroby u osób zmagających się z cukrzycą typu 1 (występująca głównie u osób młodych). Badania okulistyczne z badaniem dna oka włącznie powinny być wykonywane u pacjentów z cukrzycą bez powikłań ocznych raz na rok.
Podstawą profilaktyki jest odpowiednia dieta i przyjmowanie leków zalecanych przez diabetologa. Głównym celem takich działań jest utrzymanie optymalnego stężenia glukozy we krwi, a także poziomu lipidów. Ważne jest też dbanie o zachowanie prawidłowej masy ciała oraz unikanie czynników, które zwiększają ryzyko retinopatii, np. palenia papierosów.
Na czym polega leczenie retinopatii cukrzycowej?
W początkowym etapie retinopatii kluczowa jest poprawa wyrównania metabolicznego cukrzycy, a także redukcja stężenie lipidów w krwi oraz wysokiego ciśnienia tętniczego. Inne metody leczenia są stosowane wówczas, gdy dochodzi do retinopatii przedproliferacyjnej, proliferacyjnej lub obrzęku plamki żółtej.
Retinopatia cukrzycowa – fotokoagulacja laserem, witrektomia i anty-VEGF
Jedną z opcji leczenia jest laserowe usunięcie obszarów niedokrwienia w siatkówce i twardych wybroczyn na drodze fotokoagulacji. Jeśli wysięki krwi do ciała szklistego oka nie wchłaniają się w ciągu 3 miesięcy u chorych na cukrzycę typu 1 lub 6 miesięcy u chorych na typ 2 – zwykle wykonywana jest witrektomia. Zabieg taki polega na mikrochirurgicznym usunięciu ciała szklistego. Stosowane są też przeciwciała monoklonalne (anty-VEGF), które podaje się w formie wstrzyknięć do ciała szklistego.
Wybór sposobu postępowania i w razie potrzeby odpowiedniej metody zabiegowej podejmuje lekarz, z uwagą na indywidualny stan pacjenta.
Źródła:
- Wang W., Lo A.C.Y. Diabetic Retinopathy: Pathophysiology and Treatments. Int J Mol Sci. 2018 Jun 20; 19(6): 1816. doi: 10.3390/ijms19061816. PMID: 29925789; PMCID: PMC6032159.
- Lechner J., O’Leary O.E., Stitt A.W. The pathology associated with diabetic retinopathy. Vision Res. 2017 Oct; 139: 7-14. doi: 10.1016/j.visres.2017.04.003. Epub 2017 Apr 29. PMID: 28412095.
- Gajewski P. (red.). Interna Szczeklika 2019. Wyd. 10. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019.
- Niżankowska M.H. Podstawy okulistyki. Wydanie II poprawione i uzupełnione. VOLUMED, Wrocław 2000.
- https://www.mp.pl/cukrzyca/powiklania/66475,retinopatia-cukrzycowa